drug induced rhinitis

Φαρμακοπροκαλούμενη ρινίτιδα είναι η η ρινική συμφόρηση, που προκαλείται μετά από χρόνια λήψη κάπου φαρμάκου  από το στόμα και εκδηλώνεται συνήθως με “μπούκωμα” της μύτης. Το μπούκωμα ποικίλλει σε ένταση, μπορεί να διαρκεί όλες τις ώρες του εικοσιτετραώρου ή να έρχεται και να φεύγει. Όμως τo μπούκωμα μπορεί να είναι χαρακτηριστικό και άλλων παθολογικών καταστάσεων της μύτης, όπως η αλλεργική ρινίτιδα,  μη αλλεργική ρινίτιδα, μεικτή ρινίτιδα και οι  ανατομικές ανωμαλίες των ρινικών κοιλοτήτων και του ρινικού διαφράγματος.

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες φαρμάκων που μπορεί να προκαλέσουν ρινίτιδα. Στους μηχανισμούς πρόκλησης  της φαρμακοπροκαλούμενης ρινίτιδας περιλαμβάνεται η τροποποίηση της λειτουργίας του ρινικού βλεννογόνου και της αγγείωσής του από απορρύθμιση του αυτονόμου νευρικού συστήματος, την  αλλαγή της δραστηριότητας των αιμοπεταλίων ή την πρόκληση  ανοσοτροποποιητικών  και ορμονικών αποτελεσμάτων.

Η φαρμακοπροκαλούμενη ρινίτιδα είναι ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος, όταν εκδηλώνεται στα ηλικιωμένα άτομα, που παίρνουν πληθώρα φαρμάκων (πολυφαρμακία), που  μπορεί να τους προκαλέσουν ποικίλες παρενέργειες,

Έχει υπολογιστεί ότι το 15% του γενικού πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών. Σ’ αυτή την πληθυσμιακή ομάδα εκδηλώνεται περισσότερο από το ένα τρίτο των φαρμακευτικών παρενεργειών [1].

Έχει βρεθεί ότι το 57% των Αμερικανίδων, άνω των 65 ετών χρησιμοποιούν τουλάχιστον πέντε φάρμακα και το 12% χρησιμοποιεί τουλάχιστον δέκα φάρμακα [2].

Τα φάρμακα που δρουν στο καρδιοκυκλοφορικό σύστημα  μπορεί να προκαλέσουν ρινική συμφόρηση (μπούκωμα) λόγω διακοπής του φυσιολογικού συμπαθητικού τόνου, που συνοδεύεται από αγγειοδιαστολή των τοπικών αγγείων του ρινικού βλεννογόνου.

Φάρμακα όπως οι άλφα και οι βήτα αναστολείς, που ασκούν κεντρική αντιϋπερτασική δράση και οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου αγγειοτενσίνης  αναστέλλουν το συμπαθητικό τόνο και προκαλούν έτσι αγγειοδιαστολή και συμπτωματολογία ρινικής συμφόρησης.

Τα αντιψυχωτικά φάρμακα είναι γνωστά για τις ρινολογικές τους παρενέργειες λόγω των άλφα και βήτα αποκλειστικών ιδιοτήτων τους [3].

Οι άλφα-1-αδρενεργικοί ανταγωνιστές, που χορηγούνται σε ασθενείς με καλοήθη υπερτροφία του προστάτη μπορεί να προκαλέσουν ρινίτιδα, που κύριο χαρακτηριστικό της είναι η σοβαρή ρινόρροια [4].

Από τα αντιδιαβητικά φάρμακα αναφέρεται ότι η σιταγλιπίνη μπορεί να προκαλέσει έντονη ρινόρροια, αλλά και βήχα, δύσπνοια και σωματική κόπωση  [5].

Οι λήψη στατινών (αναστολείς του HMG-CoA), που χορηγούνται για την ελάττωση των επιπέδων της χοληστερόλης, αναφέρται ότι λόγω δυσανεξίας μπορεί να προκαλέσουν, μεταξύ των λοιπών παρενεργειών τους και συμπτώματα ρινίτιδας [6, 7].  

Οι ηλικιωμένοι είναι επιρρεπείς στις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, διότι το δέρμα τους δεν παράγει επαρκείς ποσότητες βιταμίνης D3 ή έχουν και έλλειψη ψευδαργύρου, καθώς ο ψευδάργυρος των τροφών δεν απορροφάται εύκολα από το έντερο στα άτομα άνω των 65 ετών. Η ρινική συμφόρηση συνεπεία της ρινικής λοίμωξης επιδεινώνει το μπούκωμα της μύτης που δημιουργείται από τη λήψη κάποιου φαρμάκου.

Οι ασθενείς, χωρίς συμβουλή γιατρού χρησιμοποιούν τοπικά αποσυμφορητικά της μύτης και αυτό έχει ως επακόλουθο την πρόκληση και φαρμακευτικής ρινίτιδας (βλέπε παρακάτω). Σε άλλους ηλικιωμένους υπάρχει ξηρότητα του ρινικού βλεννογόνου που επιδεινώνει τη ρινίτιδα που είναι παρενέργεια κάποιου φαρμάκου [8].

Οι ευαίσθητοι ασθενείς στην  ασπιρίνη και τα μη στερινοειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα  πάσχουν εύκολα από ρινίτιδα και από παρατεταμένες επιστάξεις συνεπεία της αντιαιμοπεταλιακής δράσης της ασπιρίνης. Στα υπερευαίσθητα άτομα στα παραπάνω φάρμακα μπορεί επίσης να προκληθούν μια σειρά συμπτωμάτων, όπως δερματικό εξάνθημα, κνίδωση, αγγειοοίδημα, ρινόρροια, ρινική συμφόρηση, βρογχόσπασμος ή ακόμη και αναφυλαξία [9, 10, 11] .

Άλλα φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν ρινίτιδα ως παρενέργεια είναι τα αντισυλληπτικά, τα διορθωτικά της στυτικής δυσλειτουργίας, τα ανοσοκατασταλτικά, και τα από του στόματος χορηγούμενα ρετινοειδή [12].

Με τη χρόνια λήψη του φαρμάκου  η ρινική απόφραξη  μπορεί να τροποποιηθεί  και να υποεκτιμηθεί.  Μέχρι σήμερα πολύ λίγα είναι γνωστά και πολύ λίγες δημοσιεύσεις έχουν ασχοληθεί μόνον με αυτό το θέμα.

Αν και δεν υπάρχει κάποια τυποποιημένη θεραπεία  για να προταθεί στον ασθενή με φαρμακοπροκαλούμενη ρινίτιδα, εκτός της αποχής από τη χρήση του ενόχου φαρμάκου για τη ρινίτιδα, η κλινική εμπειρία έχει δείξει ότι  θα ήταν λογική η χρησιμοποίηση κάποιου ενδορρινικού σπρέί κορτικοστεροειδούς για την αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας. Θα μπορούσε επίσης ταυτόχρονα να χορηγηθεί και κάποιο ενδορρινικό σπρέϊ αντιισταμινικού, εφόσον δεν είναι άμεσα αποτελεσματικό το ενδορρινικό κορτικοστεροειδές [13, 14].

Εφόσον είναι δυνατόν, το φάρμακο που προκαλεί ρινιτικά συμπτώματα (συνήθως μπούκωμα) θα πρέπει να διακόπτεται ή να αντικαθίσταται με άλλο που δρα με διαφορετικό μηχανισμό. Αν αυτό δεν είναι εφικτό θα πρέπει να ενημερωθεί ο ασθενής ότι πρέπει να αποφύγει τη χρήση ενδορρινικών αποσυμφορητικών φαρμάκων, διότι υπάρχει η οπιθανότητα, μετά την επί τριήμερον εφαρμογή του, να αναπτύξει ο ασθενής και φαρμακευτική ρινίτιδα, που επιδεινώνει το μπούκωμα (Βλέπε: Φαρμακευτική ρινίτιδα).

Πολλοί ασθενείς μες φαρμακοπροκαλούμενη ρινίτιδα ανακουφίζονται μόνο με τη χρήση ρινικών ψεκασμών με υπέρτονο διάλυμα φυσιολογικού ορού, ουδετέρου pH [Osmocleanhypertonicnasalspray].

To Osmoclean δρα μέσω του φυσικού μηχανισμού της όσμωσης που αποσυμφορεί τις ρινικές κόγχες μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας, η οποία διαρκεί για λίγες ώρες, χωρίς να τσούζει ο ρινικός βλεννογόνος. Οι ψεκασμοί μπορεί να επαναλαμβάνονται κάθε τρείς ώρες, χωρίς παρενέργειες και για όσο χρονικό διάστημα έχει τα συμπτώματα της ρινίτιδας ο ασθενής.

Φαρμακοπροκαλούμενη χρονία ρινίτιδα είναι και η ρινίτιδα από εισπνοή κοκαΐνης. Η κοκαΐνη έχει ισχυρότατες αγγειοσυσπαστικές και τοπικές αναισθητικές ιδιότητες. Η εξάρτηση από την κοκαΐνη καταστρέφει τελικά το ρινικό βλεννογόνο και τον υποκείμενο χόνδρο του ρινικού διαφράγματος. Ο ασθενής συνήθως ζητάει αργά βοήθεια από τον ωτορινολαρυγγολόγο, διότι πονάει η μύτη του, έχει δυσχέρεια ρινικής αναπνοής που γίνεται μέσα από κατάξερρες ρινικές κοιλότητες και ένα διάτρητο ρινικό διάφραγμα, που μπορεί να οδηγήσει σε καθίζηση της ράχης της μύτης και παραμόρφωση του προσώπου

Σ' αυτές τις περιπτώσεις η χρήση ρινικών ψεκασμών σησαμελαίου, μαστιχελαίου και βιταμίνης Ε [Rhinosisam nasal spray] μπορεί να ανακουφίσουν την ξηρότητα της μύτης του ασθενούς. Μπορεί να γίνονται τρεις ψεκασμοί στο κάθε ρουθούνι κάθε 3-6 ώρες. Η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης τούπασχοντος με τον ωτορινολαρυγγολόγο μπορεί να βοηθήσει τον πάσχοντα να αναπτύξει θετικές σχέσεις και με  άλλους γιατρούς που έχουν εκπαιδευτεί στο να κάνουν θεραπεία απεξάρτησης των ασθενών από τη χρήση κοκαϊνης.